Skenari i dokumentarit me te njëjtin titull

MËSUESIA DHE LIRIA –

LEJTMOTIVI I JETËS SË

“MËSUESIT TË POPULLIT”

LAME XHAMA

            Lindi në prag të shekullit të 20-të, të shekullit që sapo lamë pas, në ditën e Vitit të Ri, 95 vjet më parë, më  1905, në Fterrë

Në kushte të vështira ekonomike të fshatit, Babai i Mësues Lames, Rushiti, i nisi dy djemt e mëdhenj në kurbet. Familja mbeti vetëm me djalin e vogël Lamen. Atëhere nuk ishte shpallur ende Pavarësia e Shqipërisë. Rilindasit luftonin për hapjen e shkollave shqipe. Edhe në Fterrë bëheshin përpjekje, që mejtepi në gjuhë turke, të kthehej në gjuhë shqipe, që u bë e mundur më 1916, 4 vjet pas ngritjes së Flamurit

Në këtë atmosferë hodhi hapat e para të jetës dhe Lamja, i cili, me t’u çelur shkolla në gjuhën shqipe, zuri vend në dhomën – shtëpi - klasë. 12 vjeçar mbaroi klasën e parë fillore. Por ngushtësia ekonomike familjare e detyroi të ikij ande j- këndej, deri sa arriti të pajtohet si çirak në kafenenë e thjeshtë të Osman Beqos në Vlorë.

  Por Vlora kërkontë Lirinë e rëmbyer nga pushtuesi, ndaj u ndez Lufta e Vlorës.Lamja 15 vjeçar la dyqanin dhe me pushkën në krah u rreshtua me luftëtarët e lirisë. Por papritur ra rob dhe bashkë me të tjerë, u internua në Ishullin e Sazanit.

Pasi fitoi “Guna përmbi tela”, Lamja u kthye përsëri si çirak në kafenenë e Ustait të tij. Rastësisht u njoh në këtë kafene me patriotët e mëdhenj Halim Xhelo e Avni Rustemi.. Te ky djalë u bëri përshtypje: Dashuria e tij për lirinë dhe etja që kishte për të mësuar. Dy patriotët e shquar, jo vetëm e ushqyen vullnetin e tij, por u interesuan derisa e çuan me bursë më 1923 në Normalet e Elbasanit. Mirëpo, porsa vuri në udhë të mbarë të mësuarit, shpërtheu Revolucioni i Qershorit 1924. Tani Lames 19-vjeçar i ishte hapur syri edhe për idealet demokratike, qe shpresoi se do t’ia jepte ai revolucion. Ndaj u radhit, deri me armë, në forcat demokratike, të drejtuara nga shoqëria “Bashkimi”.

Në fuqi erdhi Noli i ditur. Lamja, i gëzuar nga fitorja, u kthye përsëri në shkollë.

Kur ishte nevoja për të luftuar për Lirinë e Atdheut e për idealet demokratike, Lamja rreshtohej në radhë me të parët. Kur mbaronte ajo detyrë madhore, atëhere kthehej me dëshirë të madhe në bangon e shkollës për të marrë dituri. Për lirinë sakrifikonte shkollën. Për shkollën sakrifikonte çdo gjë tjetër. Liria dhe mësuesia ishin dy vullnetet e tij.

Mësuesia ishte pasioni i tij, ishte jeta e tij, jo për 2 a 5 vjet, por për 40 vjet, për gjithë jetën, aqë sa edhe kur doli në pension, përsëri nuk braktisi as shkollën, as mësuesit as nxënësit, pavarësisht se ata tashmë nuk ishin nxënësit e tij. Për Mësues Lamen, siç e thërrisnin ishnxënësit e tij edhe kur bëheshin burra, dhe për Zotin Lame, siç i folën tërë jetën prindërit e ishnxënësit e tij, emri Lame u bë mbiemri i tij, ndërsa për emër iu vu fjala Mësues.

Mësues Lami i thirri Fterra – Kuçi - Kurveleshi – Përmeti – Saranda- Delvina – Konispoli – Bregdeti. Tërë sa e njohën. Mësues Lamja - vinin titujt e shkrimeve gazetat e kohës kur shkruanin për të, apo kur e intervistonin.

Karierën si mësues e filloi më 1928, në Përmet, ku u shqua për zellin e madh në punë, që e shfaqi me rezultate të larta në detyrë. 

Pas dy vjet pune në qytetin e Përmetit mundi të transferohej në Sarandë më afër njerëzve të tij, në shkollën e vetme fillore, në Onhezmin e lashtë. Këtu nisi dhe detyrën e dytë si kujdestar e drejtor në konviktin “Çamëria”.

Këtu punoi për gati 10 vjet, deri në vitin 1939. Fitoi respekt e dashuri nga nxënës e prindër, nga qytetarë e fshatarë të zonës. E respektuan shumë nxënësit e tij si Tahir Demi, Adil Çarçani, Teme Sejko, Hito Çako, Selim Islami, Qamil Buxheli, etj, etj.

Në orën e mësimit shquhej për punën që s’lodhej kurrë. Orën e mësimit e kishte të shënjtë. Gjatë orës së mësimit të Lame Xhamës nuk guxonte askush të trokiste në derën e klasës së tij. Vetëm këtu ishte i rreptë si Ai. Qëllimi i orës së mësimit të tij ishte t’u jepte nxënësve, së pari njohuri të reja e dashuri për lirbrin, dhe së dyti dashuri e dituri për Shqipërinë.

Së bashku me Sherif Dushën e Xhevdet Kofinën që të rinj, kishin marrë një vendim: fëmijve të tyre t’iu vinin emra shqip. Dhe të tre e mbajtën fjalën. 3 fëmijët e Lames, 10 të Sherifit e 3 të Xhevdetit – të gjithë gëzojnë vetëm emra shqip, Bardhyl, Argon, Luan, Lule, Fatmir, Drita, etj.

Dashuria për Atdheun u bë shkak për ta transferuar në Konispol, në kufi, sepse Mësues Lamja ishte shpallur si mësues antifashist në opinionin zyrtar, që ditën e pushtimit fashist më 7 prill 1939.

Ziente nga revolta e brendëshme, por përsëri vendosi t’i shërbejë pasjonit të tij, mësuesisë. Këtu, në Konispol, e nisi punën me përpjekje për të bërë bashkimin e shkollës femrore me shkollën mashkullore. U ndesh me fanatizëm. U përplas me ndërhyrjet e parisë, që e shikonin dhe me dyshim zyrtar. Ky dyshim u kthye në goditje të drejtpërdrejtë. Dekreti i Logotenencës Nr.528 datë 31 tetor 1940 e pushon nga puna me akuzën se ishte “mësues antifasisht”.

Ky qëndrim ekstrem e detyroi të kthehej në fshatin e tij, Fterrë. Këtu përhapi dhe përqafoi luftën për Liri kundër pushtuesit. Me tu krijuar këshilli i fshatit, qershor 1942, kreu detyrën e sekretarit të pushtetit në Fterrë dhe të ekonomatit për luftën në Fterrë e në Sarandë.

Mendjen dhe makinën e shkrimit i vuri në dispozicion të Luftës për liri 

Është interesante pjesëmarrja e tij si aktor në “Lulja e Kujtimit” e “Besa”.

Mësues Lamja, në kujtimet e shkurtëra e në disa vjersha të tij, nuk i ndau asnjëherë dy vullnetet e tij: Lirinë dhe Mësuesinë nga njëra-tjetra. Ndaj përherë u vu në dispozicion të luftës për liri e ideale demokratike dhe të punës, për arsim e dituri. Shpirti liridashës dhe mendja arsim-dashëse, ishin në zemrën e në ndërgjegjen e tij, që u thirr, gati një shekull, Mësues Lame! Lirinë e ndjejnë dhe e çmojnë më mirë njerëzit e ditur, se dhe liria në fund të fundit i ka rrënjët te Dituria.

Liria kishte nevojë për mësuesinë, ashtu siç kishte nevojë mësuesia për lirinë. Ndaj mësues Lamja, që ditën e çlirimit të Sarandës, më 9 tetor 1944, e mori me vullnet të veçantë detyrën e mësuesit dhe njëherazi dhe të drejtorit të shkollës në Sarandë.

Arsimi kishte nevojë për organizim e drejtim. Mësues Lamja mori dhe detyrën e përgjegjësit të arsimit të Sarandës. Organizoi 5 klasa me 130 nxënës, ku për disa kohë punoi fill i vetëm. Është e madhe puna që bëri për disa vjet në shtëpinë e fëmijës Sarandë. humanizmi i tij ka lënë gjurmë të pashlyeshme tek jetimët, tek fatkeqët, tek fëmijët e shtëpisë së fëmijës. Dhe ketu në Sarandë punoi për 35 vjet si mësues, që i ngjiti të gjitha shkallët e profesionit.

 La emër të mirë në jëtë e pas jetës.  E donte dhe e respektonte shumë familjen e tij, Luten, bashkëshorten e jetës, nipërit e mbesat, e stërmbesat e tij. I dhëmshur ish për të gjithë. 

 Përherë i urtë e këmëngulës për të mësuar fëmijët, nxënësit, e pse jo dhe të rriturit. Përherë me dlirësi shpirtërore, përherë njeri i çiltër. I donte nxënësit, ndaj dhe ata e donin, i respektonte nxënësit, ndaj dhe ata e respektonin, i nderonte të gjithë, ndaj të gjithë e nderonin. Ndaj u nderua me titullin “mësues i Merituar” më 1965 dhe me vonë, më 1980, mori titullin më të lartë “Mësues i Popullit”

Shpirtin e tij ia kushtoi mësuesisë. Për 40 vjet hyri e doli në klasë me 30-40 nxënës për më shumë se 50 mijë orë mësimi. Me zilen e shkollës hynte në klasë e me zilen e shkollës mbaronte orën e mësimit.

Ora e mësimit ishte pasioni I tij. Ora e mësimit ishte shkolla për të. Ndaj dhe kur u bë drejtor në Sarandë e Delvinë, në Kuç e gjetkë, dhe kur u bë inspektor arsimi në Qarkun e Gjirokastrës, kudo e kurdo nuk u nda nga ora e mësimit.

Mbahet mend në kujtesën e ish-nxënësve se jipte bukur gjuhën shqipe, se recitonte bukur para auditoirit të nxënësve, se fliste me pathos për historinë e gjeografinë e Atdheut dhe figurat e shquara të Kombit Shqiptar.

Jeta e tij nga viti 1928 e deri sa doli në pension ishte ora e mësimit.

 Idhull të mësuesisë shqiptare kishte Aleksandër Xhuvanin, që e adhuroi që kur ishte nxënës i tij në Normalen e Elbasanit.

Ora e mësimit ia hapi sytë vetë Mësues Lames, por edhe mësues Lamja u hapi sytë për 40 vjet brezave të tërë nxënësish, po nëpërmjet orës së mësimit. U arsimua për vete e arsimoi dhe të tjerët, u kultura për vete e kulturoi dhe të tjerët Mësuesinë e trashëgoi te djali, mbesa e stërmbesa, në katër breza me radhë.

Mesazhi i jetës së Lame Xhamës, i këtij “Mësuesi të Popullit” është se Liria dhe Dituria janë dy gjërat më të çmuara për jetën e njeriut. Ndërsa për mësuesit këshillonte që në orën e mësimit, t’u jepnin nxënësve “nektarin”  e diturisë.

Syri i hapur i Mësues Lames, që gati u bë vërsnik me shekullin e 20-të, nuk u rrudh asnjëherë derisa mbylli sytë në vitin 1992, duke lënë emrin e veprën e “Mësusit të Popullit” në Arsimin Shqiptar, duke lënë në kujtesën e brezave emrin e nderuar : Mësues Lamja.

Ja, pra, ka diçka që mbetet në këtë Botë – Kjo është vepra, është shembulli, është emri që lé  njeriu pasi merr rrugën për në parajsë.

Dhe ai nuk la pak

                                                                                       Guro ZENELI

LAME XHAMA - MËSUES I POPULLIT

VLERË  PËR  MËSUESINË  SHQIPTARE

            Atë ditë dhjetori, pësë vjet më parë, më pikoi në zemër lajmi i hidhur nga zëri i dridhur i Bardhylit: Babai,... na la!

Xha Lamia ndërroi jetë. Por ai na la fizikisht, se shpirtërisht e kemi. E kemi dhe sot pas pesë vjetësh e do ta kemi në breza. Madje shembëllin dhe veprën e tij, punën e nderuar si Mësues do ta ketë jo vetëm Fterra, por edhe Saranda e Shqipëria. Sa nder i ka bërë ky mësues Fterrës ! Nderin e saj e ka shtrirë jo vetëm në të sotmen, por edhe në të ardhmen, jo vetëm në fshatin tonë, por edhe në tërë vendin. Do të shkojnë vite e shekuj dhe  “Mësuesi i Popullit “ Lame Xhama do të kujtohet si figurë e mësuesisë për Shqipërinë. Ja e tillë është jeta : të mirët, të diturit, trimat, mësuesit madhorë, lënë kudo emër të mirë. Emër të mirë na ka lënë xha Lamia ynë ne fteriotëve. Faleminderit Xha Lames ! Fterra e bijtë e saj i janë mirënjohës!

            Emrin e Xha Lames si “Mësues i Popullit” e njeh tërë mësuesia sjqiptare. E bëri të njohur puna e tij. Në profesionin e bukur të mësuesisë, Xha Lamia e ngriti lart dhe nivelin e dijes, dhe shkallën e nderit. Nga mësues i thjeshtë, nga edukator i fëmijve, i atyre që i bëri të nxënë dije e kulturë, u ngjit në nivelin e lartë të “Mësuesit të Popullit”. Të tillë ne si Fteriotë kemi vetëm Xha Lamen. Rrethi i Sarandës e Delvinës së bashku kanë dhe Xhelal Berberin, Fejzo Mehmetin.....

            Edhe në gjithë Shqipërinë Mësues të Popullit nuk ka shumë, ata numërohen. “Mësuesi i Popullit” është vlerë. Është vlerë edhe për Shqipërinë.

            Po për Fterrën tonë Xha Lamia është më shumë. E jo vetëm si mësues, por edhe si simbol i patriotizmit, fisnikërisë, simbol i urtësisë, simbol i edukatës në familje e në shoqëri, si njeri me të gjitha vlerat njerëzore. Vlerë dhe nder i ka dhënë Xha Lames edhe gruaja e tij, Nënë Lutja jonë. Nuk thotë kot populli : burri pasqyrë e gruas. Po Xha Lamia ishte pasqyrë edhe për tërë brezat e nxënësve që mësoi dhe edukoi për 40 vjet.

                                                                                               Guro ZENELI

Nr.5 – dhjetir,1997

AI BËRI SHUMË PËR LIRINË DHE ARSIMIN

Për një njeri me veprimtari të gjerë, është lehtë të shkruash një artikull për gazetën, sepse ke ne duar materiale të bollshme. Por është edhe vështirë se nuk di ç’të zgjedhësh. Nga ai material, me të cilin mund të shkruash një libër të tërë. Kjo më ndodhi edhe mua kur nisa këtë shkrim për Mësuesin e Popullit  Lame Xhama. Për të flasin shumë: dokumente, ish-shokë e miq, ish-nxënës. Dhe të gjithë me të njejtin respect.

Qysh më 1920, në moshë fare të njomë dhe I varfër deri në prag urie, ai zbriti në Vlorë dhe punoi si hyzmeqar në një kafene për të nxjerrë bukën e gojës. Siç dihet, populli u nggrin në këmbë kundër pushtimit Italian. Edhe Lame Xhama mori pjesë në këtë luftë, përkrah bashkëfshatarëve të tij dhe për këtë arsye ai u internua në ishullin e Sazanit, ku provoi vuajtje çnjerëzore.

Më vonë, me ndihmën e Halim Xhelo Tërbaçit me shokë, (të cilët panë te djaloshi Lame Xhama etjen për dituri, atdhetmizmë dhe trimëri), ai shkoi si bursist në Normalen e Elbasanit. Ngaqë as shkoJlën fiJlore nuk e kishte të plotë, në fiJlim pati vështirësi, por me ndihmën e shokëve dhe, veçanërisht, të drejtorit të Normales Aleksandër Xhuvani, ai shumë shpejt u.radhit me më të përparuarit. Ja çfarë shkruan në kujtimet e tij Lamia: "Nuk e harroj kurrë drejtOlin e Normales, Aleksandër Xhuvanin. Shokët i kishin folur për gjendjen time dhe ai më mbante afër e më këshillonte të mos u ndahesha mësimeve..."

Ndërkohë, gjatë Revolucionit të Qershorit të vitit 1924, duke qenë anëtar i Shoqërisë "Bashkimi", ashtu si edhe shumë normalistë të tjerë Lame Xhama merr pjesë aktive në veprimtaritë patriotike të Shoqërisë dhe, mëpastaj, mmi armët në mbrojtje të Qeverisë së Nolit.

Në vitin 1928 mbaroi Normalen dhe u emërua mësues në Përmet e pastaj në Sarandë, ku punoi thuajse tërë jetën e tij.

Lame Xhama është shquar kudo, jo vetëm si mësues shembullor, i dashur e i thjeshtë, si didakt shumë i aftë, si drejtues korrekt e i zoti, i cili drejtoi për vite me radhë shkolla të ndryshme, si në Sarandë, Delvinë, Gjirokastër, Kuç e Konispol, por spikati edhe si një atdhetar i zjarrtë, që interesat e atdheut i kishte në krye të përparësive. Me veprimtaritë patriotike e mësimore, ai e shpërfiJli regjimin e Zogut dhe e priti me dëshpërim e indinjatë pushtimin fashist italian më 1939. Kjo qe dhe arsyeja që, me dekret të Luogo­tenencës, nr.528, date 31 tetor 1940, Lame Xhamën e largojnë nga arsimi, si mësues antifashist. dhe mbetet pa punë.

Në vitin 1942 përqafon tërësisht Luftën Antifashiste Nacionalçli­rimtare, duke qenë e duke mbetur gjithmonë një nacionalist i nder­shëm e përparimtar. Ai u aktivizua në këshillin e fshatit, kreu detyra të ndryshme në territoret e çliruara, si ekonomat i depove partizane, si pjesëmarrës me armë në dorë në çetën territoriale, etj. Është për t'u theksuar se mori pjesë në Konferencën e Dytë Arsimore të Qarkut, në Lipë të Përmetit dhe dha një ndihmesë të çmuar për çeljen e shkollave në zonat e çliruara të Kurveleshit, të Rrëzomës, të Bregdetit, etj. Për këtë kontribut të vyer është nderuar me medaljet e Trimërisë, Kujtimit e Çlirimit. Shkrimtari i shquar Qamil Buxheli, në një shkrim të botuar në gazetën "Fitorja" të Sarandës, për mësuesin e tij Lame Xhama, midis të tjerash, shkruan: ".. .Po gëzimin e vërtetë në sytë e mësuesit të dashur, ne, ish­nxënësit e tij, e pamë në shtator tëvitit 1943, kur në Sarandë...hynëtriumfatorë parti sanë... Mësuesi patriot i përqafoi të gjithë me radhëdhe më kot u mundua të fshihte lotët. që donin të tradhëtonin burrëri në e tij".

Në vitet e pasçlirimit e deri sa doli në pension, Lame Xhama, me forca të shumëfishuara, nuk u nda nga shkoJla e nga nxënësit, me një dashuri e respekt të admirueshëm për profesionin e tij të nderuar.

Për këto merita, për këtë përkushtim, qysh në vitin 1956 mori titullin "Mësues i merituar", ndërsa në vitin 1980 nderohet me tituJlin më të lartë: "Mësues i PopuJlit".

Tani, në vitin e 100-vjetorit të. lindjes, Lame Xhama kujtohet me respekt e dashuri nga ish-nxënësit e ish-kolegët, si dhe nga të gjithë ata që e kanë njohur.

Njerëz me vlera të tilla nuk ha­rrohen kurrë. Ata mbeten nëmemorien e kombit.

                                                                                  Skënder Hasko,

                                                                                       Shkrimtar

Gazeta “LABËRIA” Nr. 2 (139)

30 janar 2005