“IKE SHUQO LUFTËTARI,

POR S’HUMBET EMRI E NAMI…”

Kështu e ka jeta. Njeriu lind, rritet… punon sikur do të jetojë 1000 vjet. Dhe vjen një ditë e ndërron jetë. Kalojnë muaj e vite. Disa kujtohen nga veprat që lënë në shkencë, në art e kulturë, në jetën politike e sociale të shoqërisë, në… Ka dhe nga ata që megjithëse nuk lënë vepra të shkruara, por lënë emër të mirë pas, që mbahen mend për mirë, që i regjistron kujtesa e popullit dhe që kalon gojë më gojë, që jeta e tyre kthehet në këngë apo deri në legjendë dhe kështu shpesh ndodh për trimat në kohë luftrash. Të tillë kemi edhe ne në Fterrën tonë. Më shumë kemi të diturisë, të mënçurisë e të zgjuarsisë, te penës,  por kemi dhe të pushkës. Për trimëri ka mbetur në kujtesën e fteriotëve edhe Shuquri Sadiku. Në vite lufte lindi, më 2 mars 1914, e në vite luftrash u rrit. Dhe luftës iu përkushtua kur Atdheun e shkeli këmba e pushtuesit. Ishin vitet e Luftës Nacionalçlirimtare, në të cilën Shuquri Sadiku u përfshi i tëri. Në luftë shfaqi edhe karakterin e tij të fortë. Këtë karakter e tregoi gjatë gjithë jetës së tij.

 Me krijimin e çetës territoriale të Fterrës u rreshtua ndër të parët në të . Që në aksionin e parë në Postbllokun në Borsh, ku ra dhë dëshmori i parë i Fterrës Fuat Mati, e në vazhdim në tërë përpjekjet, në pozicionet ku luftoi Çeta, si në Kalanë e Borshit, Bregun e Borshit, Bërdë e gjetkë, u dallua si luftëtar trim e si mitralier i veçantë ,sa që njerzit e njihnin krismën e mitrolozit të tij e thoshin “Ja, filloi mitralozi i Shuqos”.

            Ai u ngjante luftëtarëve të shquar popullorë. Në luftë e sipër fitoi besimin e bashkëluftëtarëve dhe cilësitë organizuese e drejtuese ushtarake.

            Bashkëpunoi ngushtë në fillim me Hiqmetin e më pas me Mehmet Dushën e me Safet Memin, duke u bërë kështu zbatues korrekt i detyrave të Luftës dhe kompaktësisë së fshatit.

            Ishte për këtë arsye që në korrik 1943 iu caktua detyra si komandant i Çetës që kishte marrë emrin “Fuat Mato”, të cilën e kreu me përkushtim deri në korrik 1944,  përmbi një vit, kohë në të cilën u inkuadrua në Brigadën e 12-S me detyrën e komandantit të kompanisë.

            Edhe në Brigadë u dallua si luftëtar trim e me përvojë . Pushka e tij gjëmoi në kodra e male, në fshatra e qytete, deri në çlirimin e plotë të atdheut. Familja e tij mbeti bazë lufte. Me dinjitet punoi e drejtoi si kuadrër ushtarak në armën e artilerisë deri në vitet 1955-56,  kur bashkëfshatarët e kërkuan Shuqon për kryetar të kooperativës në fillimet e saj. Ai u vu në dispozicion të tyre, duke punuar me devocion .Dhe pasi e kreu këtë detyrë  u rikthye në ushtri, ku punoi deri sa doli në pension.

            Gjithë jeta e tij u karakterizua nga ndershmëria, drejtësia e besnikëria ndaj idealeve për të mirën e popullit e atdheut. Ndaj të gjithë sa e njohin e kujtojnë edhe sot me respekt, ndonse kanë kaluar 16 vjet që është ndarë nga jeta. Ndaj dhe nëna e respektuar Vele Gjoni, duke vajtuar birin e Fterrës, shpreh dhëmbjen e saj me vargjet:

“Ike Shuqo luftëtari,

Shuqo me zemër stërralli,

Por s’humbet emri e nami...”

                                                                                                 Lutfi DUSHA

Nr. 13 – prill, 1999

SHUQON E KUJTOJ,  SIÇ E NJOHA 60’VJET MË PARË

Shuquri Sadiku ka mbi 20 vjet që është ndarë nga jeta, por unë vazhdoj ta kujtoj ashtu siç e njoha 60 vjet më parë. Ne ishim bashkëfshatarë, por u njohëm më mirë në vitet e Luftës Antifashiste Nacionalçlirimtare, atëhere kur detyra e kohës na afroi, na bëri bashkë dhe na vuri në drejtimin e Çetës Territoriale “Fuat Mato” të Fterrës.

            Shuqua u bë i njohur në ato vite se është një nga të parët fteriot që mori pjesë në Luftën Antifashiste Nacionalçlirimtare  duke qënë antar i Njësitit Luftarak të fshatit dhe e kthyen shtëpinë e tij bazë të ilegalëve. Kur u ktheva në Fterrë, në korrik 1943, Shuqon e gjeta komandant të çetës “Fuat Mato”. Gjer atëhere, qysh prej një viti, çeta kishte shkruar faqet e para të historisë luftarake të saj, duke kryer një sërë detyrash, nga të cilat kish bërë më tepër jehonë goditja e postbllokut fashist në kryqëzimin e rrugës në Ixuar të Borshit. Në atë sulm, të 27 janarit 1943, ku ra dëshmor i parë i Fterrës, Fuat Mato, me emrin e të cilit u pagëzua çeta. Shuqua kishte kryer detyra të veçanta. Mori  përsipër detyrën e zbuluesit. Një ditë më parë shkoi në Ixuar të Borshit, si për të bërë “Pazar”. Atje, me ndihmën e bashkëfshatarit Selfo Lleshi që punonte si shollëxhi, takoi togerin italian që komandonte postbllokun. Arriti të futej si mysafir edhe në çadrën e tij, nga i cili, indirekt, mori të dhëna të vlefshme për sulmin e të nesërmes. Në mesnatën e 27 janarit, Shuqua dha sinjalin e sulmit, duke hapur zjarr me mitrolozin e tij kundër bunkerit në kthesën e sipërme dhe, kundër çadrës së komandantit, objekte të cilat u paralizuan. Gjatë vazhdimit të luftimeve u shqua për guxim e trimëri dhe shkoi aq afër  objekteve të armikut sa që u godit nga ashkëlat e granatave dhe mbeti i plagosur. Për mjekimin e Shuqos, krahinori i partisë mori masa, duke sjellë ilegalisht nga Himara, të mirënjohurin doktor Petro Cani.

            Për më se një vit, bashkë me Shuqon si komandant e unë komisar, drejtuam çetën territoriale. Brenda asaj kohe çeta pati intensitet luftimesh të vazhdueshme, sepse u zhvilluan dhe dy operacione të ashpra të pushtuesit gjerman. Në përballim të situatave që paraqiteshin, sipas rastit, çeta zinte pozicionet e saj të njohura: Bërdën, Borshin e Vjetër, Kalanë e Borshit, Omlonë, Qafën e Rrëmullës, Qafën e Arrës, e deri në Qafën e Frashërit mbi Piqeras. Nga ana ushtarake, Shuqua ishte më i përgatituri, por dhe i vendosur e trim. Më kujtohet një rast kur, në një natë të ftohtë dimri, unë me 4-5 shokë ndodheshim në Omlo për të mbrojtur krahët e çetës që ishte në Kala. Shuqua pati guxim dhe gjeti kohë e erdhi tek ne, për të na parë e për të na ndihmuar.

            Ishte guximtar, por kishte edhe inisiativë. Kur kapitulloi Italia fashiste, në dhjetor 1943, ai e mori çetën e shkoi në Portopalermo (Suge) dhe çarmatosi efektivin e ushtarëve italianë të baterisë së mbrojtjes bregdetare. Po ç’do të bënin me topat e rëndë 149 m/m? Shuqua kishte kryer shërbimin e detyrueshëm ushtarak në armën e artilerisë dhe, i vajti mendja që ato pak njohuri që mbante mënd për pak ditë t’ua mësonte edhe disave nga luftëtarët e çetës. Kështu u bë. Dhe kur kolona me makinat gjermane u dukën në kthesat e Llogorasë, ai hapi zjarr kundër tyre. Ishte ky një akt që bëri jehonë tek banorët e fshatrave përreth, aq sa kur ndëgjonin gjëmime topash thoshin “Topat e Shuqos”.

            Shuqua nuk ishte vetëm komandant, por edhe mitralieri i vetëm i çetës. Në fillim, qysh kur çeta u krijua ai mbante një mitroloz të lehtë grek. Me atë luftoi deri në shtator 1943, kur kapitulloi Italia. Më pas, arma e tij kryesore ishte mitrolozi i rëndë “Breda”, të cilit i bënte rregullisht shërbimet dhe e përdorte me mjeshtëri. Ishte edhe i fuqishëm fizikisht. Mitrolozin shpesh herë e mbante vetë në shpinë, pa e ndarë armën nga trekëmbëshi. Në intervale kohe të qeta, mitrolozin e linte të vendosur në pozicion majë Bërdës. Breshëria e parë e mitrolozit ishte sinjal alarmi për të gjithë çetën. Ndodhi një herë që Shuqua pa përtej në rrëzë të Vake një kolonë gjermane që u ngjit nga Boderi dhe po drejtohej për në Çorraj. S’mund ta linte rastin ti ikte, ndaj gradoi shënjestrën në distancën maksimale dhe hapi zjarr me breshëri të paprera. Gjermanët, të zënë në befasi u çorjentuan dhe u kthyen mbrapsh, duke lënë mbrapa dhe kafshët me armë e paisje.

            Në ato vite Shuqua i ishte përkushtuar tërësisht luftës për liri. Edhe familja e tij ishte vënë në shërbim të asaj lufte, kurse shtëpia e tyre, jo pakherë, u kthye në vendkomandë për shtabet e reparteve partizane. Gjat pranverës së viti 1944, për tre muaj, u vendos atje Shtabi i Brigadës se 6-të Sulmuese. Çeta e Fterrës, në më të shumtat luftime të saj bashkëveproi me repartet partizane, sidomos ato të brigadës së 5, 6, 12 dhe me çetat territoriale të fshatrave fqinjë. Ishte ky një faktor tjetër që Shuqon, si komandant e luftëtar e bëri të njohur e me emër edhe jashtë kufijve të fshatit.

            Shuqua kontribuoi shumë edhe për ta mbajtur Fterrën të bashkuar me luftën, në Frontin Nacionalçlirimtar. Këtë më shumë se me fjalë ai e bënte me veprat e tij. Ishte aq i interesuar e preokupuar për këtë çështje sa që edhe kish rrezikuar për vete. Në një rast, kur çeta jonë, si dhe forca të tjera të krahinës, ishte vendosur në pozicionin e përparuar në Breg të Borshit të Vjetër, për të sqaruar një keqkuptim të lindur aty lidhur me “sjelljen” e 3-4 bashkë-fshatarëve fteriotë, debatoi ashpër dhe u konfliktua me përfaqësuesin e krahinorit, aq sa puna vajti tek armët.

            -  “Unë të arrestoj” – foli i pari i krahinës, dhe hoqi automatikun nga supi.

- “Ti më ha…” ia ktheu Shuqua, dhe i drejtoi maliherin. Shuquri Sadiku ishte një komandant e luftëtar trim, por edhe kërkues e kritik ndaj vetes dhe ndaj të tjerëve, donte rregull e disiplinë si në një ushtri të vërtetë. I donte, i ndihmonte dhe i mbronte shokët dhe bashkëfshatarët, por edhe nuk ia përtonte për t’i kritikuar. Ai ç’kishte ta thoshte ndër sy dhe askënd nuk përgojonte pas krahëve. Për këto cilësi, si edhe për kontributin e tij në luftë, shokët dhe fshati e donin, i besonin dhe i bindeshin fjalës së tij, pavarësisht se kur nxehej i “hiqte dhe gurin e fundit”, se ashtu

ishte ai, e priste drunë me një të rënë të sëpatës, krijonte në këto raste edhe ndonje mëri e qejfmbetje.

Në korrik të vitit 1944, Shuqua kaloi si kuadër në Brigadën e 12-të, ku, duke marrë parasysh kontributin e dhënë prej tij dhe përvojën e fituar në drejtimin e çetës “Fuat Mato”, iu ngarkua detyra e komandantit të kompanisë. Ai ishte një tip që nuk fliste shumë për veten e vet, por për shokë e bashkëluftëtarë të tij. Pas luftës, më kanë treguar se edhe atje, në brigadën e 12-të, në të gjithë luftimet e saj ku mori pjesë, dëshmoi vendosmëri, guxim e trimëri. Pas çlirimit të Vlorës, Shuqua me një detashment zbulimi partizanësh u dërgua me një barkë në ishullin e Sazanit

për të verifikuar gjendjen dhe situatën e atjeshme. Parashikohej të ishte nje mision i rrezikshëm sepse shkonin drejt të panjohurës, paçka se kur zbritën atje gjetën vetëm lepuj, mbasi kishte të ngjarë që pas kapitullimit dhe largimit të italianëve, gjermanët të mos kishin shkelur në ishull.

Pas  Çlirimit, për ca kohë në Tiranë, të dy me Shuqon, familjarisht kemi banuar në nje apartament. Shkuam jo si gjitonë, por si vëllezër të mirëkuptuar. Ishin marrëdhënie që buronin nga vendlindja jonë e përbashkët, Fterra, dhe  që frymëzoheshin nga kujtimet e paharruara që kaluam në vitet e Luftës Çlirimtare.

                                                                                                              Safet MEMI

Nr. 43 – shkurt 2005