BREZA NËNASH – FATIME E XHANE…

            Jeta dhe vazhdimësia e jetes sigurohet nga nëna, se Nëna lind njeriun. Nëna i do fëmijët sa veten e më shumë se veten. Për e  tillë njihet dhe Nëna Fatimea e Mate, qe lindi e rriti dy djem e një vajzë, Turhanin, Fuatin e Xhanen.

            Nëna fteriote i ka nisur djemtë për mbarësi, ne punë. I ka percjellë dhe për në Kurbet. I ka  dërguar dhe në shkollë për t’i arsimuar. Por i ka nisur edhe ne luftën për liri. Kështu, Nënë Fatimea, djalin e parë Turhanin, e nisi për në Shkollën Normale të Elbasanit, ndërsa Fuatin e vogël e mbajti në shtëpi, në Fterrë. Xhanen, bijën, e rriti si çdo nënë për në “derën” ku do të  ndërtonte jetën e saj. Por dy djemtë e saj të dashur, Turhanin dhe Fuatin, i thirri koha, i kërkoi liria, se fashizmi pushtoi Shqipërinë.

            Dhe, 60 – vjet më parë, në natën e 27 janarit, Fuati, shoku im, i fëmijërisë dhe i rinisë,  shkoi në çetën e Fterrës  në betejën e parë, në sulmin partizan kundër fashistëve,që ishin vendosur në postobllokun e Borshit. Këtu u bë beteja. Këtu, Fuati u bë dëshmori i parë i Fterrës dhe i Rinisë së  Kurveleshit. Rënia e Fuatiti shkaktoi dhembje. Akti i tij frymëzoi dhe luftën për liri. Por frymëzim dha edhe nënë Fatimea, e cila, në ceremoninë e varrimit të dëshmorit partizan, Fuat Mati, si grua trime , pasi i falenderoi pjesëmarrësit për nderin që i bënë në lamtumirën e fundit të djalit të saj, shprehu  këto fjalë: “Është koha që të mbajmë lotët e të mos qajmë më, se lufta që kemi filluar do të na marrë edhe djem e vashëza të tjerë, prandaj të shtrëngojmë radhët e t’i japim përgjigjen e merituar armikut e tradhëtarëve që janë lidhur me ta”.

 Ky moment e frymëzoi dhe Memo Meton, që lartësoi e fisnikëroi figurën e nënës shqiptare si pjesëmarrëse në luftë: Nëna e Fuatit, një spartane/ siç e cilëson  poeti, porositi që të mos qanin/ se si djalin tim Fuatin, këtë herë/ armiku do na vrasë dhe të tjerë…

Por për Nënë Fatimenë nuk mbaroi me kaq. Ajo e ndjeu se lufta do të merrte dhe djem të tjerë Merakun, që nuk e shprehte, e kishte për Turhanin.

            Më 1 maj 1943 Turhani doli parizan në çetën e Dumresë, bashkë me 100 normalistë të tjerë, bij nënash nga e gjithë Shqipëria. Mbaj mend kur  Turhani më dha porositë për Nënën dhe motrën e tij të dashur Xhanen: “ I përqafo në emrin tim. Unë do të luftoj kundër okupatorëve derisa të çlirojmë Atdheun tonë. Ndër kohë do të marr hakun e vëllait tim, Fuatit. Xhanes i lë amanet Nënën e plagosur rëndë”. Ai kishte merak për nënën. Në ditarin e tij të datave 7 dhe 13 dhjetor 1943, midis të tjerave shkruan: “Kisha qejf për të shkuar në shtëpi, në përvjetorin e parë të vrasjes së Fuatit. E shkreta Nënë, me gjithë ato kusure rron se rron. Më thanë se është dobësuar shumë. Shkaku kryesor është ai i Fuatit, i cili e mblidhte në shtëpi, e që tani rri vetëm në ato mure të shkreta. I kam shkruar letra, i jap kurajo për të duruar edhe pak kohë, siç ka duruar, deri sa të vijë dita e lumtur që të takohemi”.

            Por ja që fati nuk deshi. Edhe Turhanin e vetëm, që ajo e deshte aq shumë, nuk e gëzoi dot. Fuati e la gjakun në Borsh, ndërsa Turhani në Skrapar. Trupat e tyre, shkuan nga një vend në tjetrin, u prehën në Fterrë, në Kuç e tanii në varrezat e dëshmorëve në Sarandë.

            Xhania, që siç ka emrin ka edhe shpirtin, kjo grua fisnike, motra e vetme e Turhanit dhe e Fuatit, bija e shtrënjtë e nënë Fatimesë, që në ditët e para pas çlirimit u nis drejt maleve të Skraparit për të kërkuar trupin e Turhanit. Me pas, u martua me Mehmet Dushën, komisarin e komandantin trim të reparteve të mëdha partizane, delegatin e Kongresit historik të Përmetit. Ajo e vuri në qoshe Nënë Fatimenë, krahas vjerrës së saj Zenepes, nënës së katër partizanëve të familjes Dushaj. Megjithëse Xhanes i fali Zoti 6 fëmijë, të cilët ua ngrohën zemrën gjysheve të tyre, ajo asnjëherë nuk e harroi  plagën për vëllezërit e saj dëshmorë,që i kujtoi e i kujton gjithmonë me mall,me dhimbje.

            Në krahët e së bijës Nënë Fatimeja mbylli sytë.Trupi i saj pushon në varrezat e Sharrës me jo pak fteriotë. Vazhdimisht bashkëfshatarët e të afërmit i vizitojnë me nderim.

            Është njerëzore dhe në nderin e Fterrës e fteriotëve, që, sado vite të kalojnë, t’i kujtojnë me respekt ata që jetuan midis nesh e tashmë janë ndarë përjetësisht. Ndërmjet tyre dhe Nëna Fatime me dy djemtë dëshmorë, Turhanin e Fuatin, por dhe Nënë Zenepen me djemtë e saj Hiqmetin deshmor dhe Mehmetin e Bilalin..

            Me nderim do të kujtohen përherë gjithë Nënat fteriote për djemtë e vajzat që lindën e rritën në dobi  të Fterrës e gjithë Shqipërisë

E tillë ishte Nënë Fatimeja e paharruar.

                                                                              Dilaver SHKURTI

Nr.32 – shkurt, 2003

Xhane ishe, e xhane mbete...

            Kam folur  e kam shkruar për vite me radhë, dhe për të gjallë, dhe për të vdekur. Por sot, në këtë ditë dhimbjeje, ndjej një emocion të veçantë, sepse jam përpara trupit dhe shpirtit te një nënë të veçantë, të nënë Xhanes sonë, të nënë Xhanes së gjithë Fterrës e fteriotëve tanë të mirë, kudo që janë.

Xhane i vuri emrin Nënë Fatulla, e xhan u bë për mbi 80 vjet ( 83 ) të jetës së saj për të gjithë sa e njohën në Fterrë e në Tiranë. Është pikërisht ky shpirt i rrallë, që pleqëroi një herësh dy nëna, Nënë Fatullën e Nënë Zenepen, nënë e vjehërr, shpirti i të cilave, sot ka dalë për të pritur ty në prehrin e tyre, me dashuri nëne, ty Xhane Maten e Xhane Dushen, që prite e përcolle fshat e fqinj, në luftë e në paqe, një jetë të tërë, në Fterrë e në Tiranë, në ditë të zakonshme e në ditë të shënuara.

 Dhe jo vetëm kaq, por Xhania jonë, që po përcjellim sot, përballoi  një jetë të madhe e me plagë të mëdha në zemër, plagë për dy vëllezërit e xhanit te saj, për : O Fuat i vogelo ! dhe Turhanin komisar, që derdhën gjakun për idealin e madh, për një Shqipëri të lirë e demokratike. Dhe njëherazi, duke jetuar në Dushaj dhe me plagën për dëshmorin e shquar: „Hiqmet Dushë Lulenë, qaj o Nënë, e qaj o Fterrë“.

Ka shumë për të thënë për Nënë Xhanen, që lindi, rriti dhe edukoi  6 fëmijë, duke qenë zonjë shtëpie në një periudhë, kur burri i saj, Mehmet Dusha, ishte përkushtuar më shumë shtetit, se sa punëve të familjes, barrë të cilën, si shumë nëna tonat, e ka mbajtur dhe përballuar me duart e saj bujare, që shtronte sofrën dhe kur s’kishte bukë  në shtëpi, përherë me fjalën e ëmbël të saj, që në vitet e luftës e deri dje që i iku shpirti në Qiell, duke lënë, për ne, trupin e saj, për ta përcjellë sot, në banesën e përjetshme të saj.

 Xhane ishte, e xhane mbeti, dhe në familje, dhe në  vendlindjen e saj, Fterrën tonë, dhe në Lagjen ku ka banuar shumicën e jetës këtu në Tiranë. Ishte dhe mbeti  grua me dinjitet e shpirt të gjerë, qe diti ta ruaj gjithë jetën idealin e dy vëllezërve të saj, Fuatit e Turhanit, dhe të kunatit, Hiqmetit e të burrit të saj, Mehmetit në Dushaj. Familja e saj, dhe vete Xhania, dhe në Mataj dhe në Dushaj, dha gjithçka për Luftën Antifashiste Nçl. Ashtu siç ka dhënë kontribut të njohur me gjithëçmundi në lagje e në shoqëri, kudo e kurdoherë në dobi të së mirës, në punë e në jetë, kudo që është ndodhur. Dy gra në Dushaj, Lime Korkutja a Lime Dusha, dhe Xhane Matja a Xhane Dusha janë një shembull i veçantë në Fterrë e në Tiranë për fterjotët e për gjithë sa i kanë njohur.

Nënë Xhania meriton shumë, se me këtë tip-gruaje nderohet Fterra jonë dhe gjithë komuniteti fteriot dhe gjithë banorët e lagjes që e kanë njohur në Tiranë. Por unë, thashë vetëm pak fjalë në këtë moment të lamtumirës së saj.

E mira Nënë Xhane ! Sot të kanë ardhur te arkivoli dhe po të përcjellin bijtë e bijat e tua, dhëndurët e nuset, dhe gjithë Dushajt e tu,...Kanë ardhur fterjotët që i deshe e të deshën me gjithë shpirt për tërë jetën tënde. Kanë ardhur tërë miqësia  dhe gjithë dasha-mirësit tuaj në Tiranë. Kanë ardhur e të përcjellin banorët e lagjes ku ti ke banuar.....

Lamtumirë Nënë Xhane ! Dheu të qoftë i lehtë si pendë, shpirti t’u prehtë në parajsë, atje ku te del përpara shpirti i nënë Fatullës dhe Nënë Zenepes, bashkë me shpirtin e Fuatit e Turhanit dhe Hiqmetit e Mehmetit tënd, duke na lënë ne, që po të përcjellim me lot në sy, një mal me kujtime të jetës tënde të madhe.

                                                                            Guro ZENELI

Tiranë, në ditën e varrimit, 2005

Nr.46 – tetor 2005