Në këtë luftë kanë dhënë kontribut të shquar dhe katër djemtë e Laze Dushëz dhe të Nënë Zenepes, siç i foli Fterra. Për katër vëllezërit Dusha, të mbroje lirinë ishte njësoj si të ruaje dritën e syve. Ndaj ata, (Hiqmeti ishte i pari), të katër bij të një dere, iu përgjigjën zërit të brendshëm të Atdheut: çdo bir i kësaj toke – ushtar i lirisë!

Hiqmeti, i pari dhe në Fterrë, që përfaqësoi luftën për liri e demokraci, por u bë edhe frymëzues e organizator kryesor i kësaj lufte në fshat e më gjerë. Dhe kjo jo më kot, por sepse Hiqmeti ishte nga djemtë me dije e kulturë, ishte intelektual i asaj kohe, kishte mbaruar Normalen e Elbasanit. Dhe i kulturuari, i dituri e ndjek dhe e kupton thellë nevojën e lirisë, ai nuk e duron dot më shumë se të tjerët, robërinë. Ishte kjo arsyeja themelore që Hiqmeti, i emëruar si mësues në Fterrë që në shtator 1940, u bë inisiator e përkrahës i Luftës Antifashiste Nacionalçlirimtare në fshatin tonë. Më 27 qershor 1942 te Kroi i Bedrinit u formua këshilli nacionalçlirimtar  i Fterrës dhe njësiti gueril me komisar Hiqmetin, që Fterra, i madh e i vogël, e donte aq shumë. E donte dhe e respektonte për fjalën e ditur e të ëmbël të tij, se ish buzëgaz që kur kishte lerë, për ndjenjat fisnike e mirësinë e tij, për ndjenjën e unitetit e të bashkimit që kultivoi, për mendjen e zgjuar e për trimërinë.

            Por Hiqmetin e deshën dhe e respektuan të gjithë sa e njohën, sepse sa e takoje e sa bisedoje me të, sikur të kishte hedhur “sërën”. Kur veprimtaria e tij u zgjerua dhe në Kurvelesh, dhe në Bregdet, dhe në Rrëzomë, u caktua dhe komisar i çetës “Toto Bolena” (më 23 qershor 1943). Dhe më 7 gusht po të këtij viti, u inkuadrua në batalionin “Asim Zeneli”, i pari batalion në qarkun e Gjirokastrës. Ndërsa më 30 gusht, u ndez lufta e përgjakshme e Libohovës. Dhe Libohova u çlirua, por Hiqmeti ynë, 27 vjeçar, derdhi gjakun për lirinë, për Libohovën, për Shqipërinë.

            Rënia e Hiqmetit helmoi Nënë Zenepen e bashkëshorten, Limen besnike që e la me Dushon në bark. Helmoi dhe vëllezërit, që u betuan se nuk do t’ia linin hakun pa marrë. Helmoi gjithë fshatin dhe shokët e tij.

Dhe Mehmeti,  vëllai më i madh, u përfshi i tërë në luftën për liri. Kishte shërbyer si nëpunës në Bicaj, Tropojë e Berat. Në fillim të vitit 1943 erdhi në Fterrë. U radhit në çetën territoriale. Kur Hiqmeti doli partizan, Mehmeti u caktua komisar i çetës, të cilën e drejtoi me zotësi ushtarake. Aktivitetin e zgjeroi edhe në Kurvelesh, edhe në Zonën e Parë Operative Vlorë-Gjorokastër. Në fund të vitit 1943 u caktua komisar i batalionit partizan “Dishnica”. Pastaj komisar i grupit të 5-të, komandant i grupit të I-rë. Me formimin e brigadës së 19-të sulmuese në gusht 1944, u caktua zëvendëskomandant i saj. Ishte delegat i ushtrisë në Kongresin e Përmetit. Udhëhoqi me trimëri brigadën në shumë aksione, nga jugu i vendit e deri në Tiranë. Mehmeti për luftën ka merita të mëdha. Ai diti të luftojë e të drejtojë. Diti të drejtojë dhe në qarkun e Elbasanit dhe të Durrësit. Diti të bëjë punë të mirë me policinë shqiptare. Fitoi me merita gradën kolonel. Jetoi e punoi me dinjitet 72 vjet. E rsepektoi Fterra. E rsepektuan shokët e miqtë.

            Kanë kaluar 17 vjet kur Mehmet Dusha ndërroi jetë, por ai la pas kujtimet e luftës e të punës nga Fterra në Sarandë, Gjirokastër e Vlorë, Durrës e Elbasan e deri në Tiranë, në Ministrinë e Punëve të Brendëshme, si njeri korrekt me ligjin e shoqërinë.

Një bir tjetër trim e i mirë i kësaj dere është dhe Bilali. Edhe ky, si vëllezërit e tjerë, vazhdoi traditën patriotike të familjes e tëvëllezërve më të mëdhenj. Në moshën 16 vejç, në vitin 1942, përqafoi luftën për çlirimin e vendit. Mori pjesë në aksionet e Çetës “Fuat Mato”. U bë një nga propagandistët kryesorë në fshat. Në prill 1944 u rreshtua në repartet partizane, në batalionin e rinisë, në grupin e I-rë dhe në brigatën e 16-të sulmuese, me funksionin e zëvendëskomisarit të kompanisë. U dallua për guxim e trimëri dhe për aktivitetin e tij politik. Në gusht 1944 mori pjesë si delegat në Kongresin e parë të Rinisë në Helmës të Skraparit. Pas çlirimit të vendit, deri sa u nda nga jeta në moshë të re, punoi dhe u dallua si kuadër i lartë ushtarak. Punoi me përkushtim si komisar regjimenti e brigade, në ushtrinë e shtetit shqiptar.

Tradita e trimërisë në Dushaj vazhdoi. Dhe vëllai i vogël Lutfiu eci në shembullin e bukur të tre vëllezërve të tij. Kështu u edukua në mjedisin familjar e shoqëror, por edhe në Fterrën tonë. Në moshë fare të re, u përfshi në luftën për çlirimin e vndit. U bë pjesëmarrës aktiv në çetën e fshatit dhe në organizatën e rinisë. Më vonë partizan në batalionin e rinisë së qarkut. I dalluar në aktivitetet e rinisë të Fterrës dhe të Kurveleshit. Ndjenjën e lartë ndaj detyrës e shfaqi në të gjitha punët që kreu në organët e Ministrisë së Brendshme. Punoi me korrektesë. Ligji-ligj, befeli-befel, - thotë Lutfiu. Iu përgjigj si pak të tjerë thirrjes për tu kthyer bashkë me familjen në Fterrë, për të ndihmuar në punët e Fterrës e më vonë dhe në Bregdet. Lemania, një grua fisnike, e shoqëroi kudo me dashuri e dinjitet.

            Edhe tani në pension, Lutfiun ne e kemi plot vitalitet. Na kënaq me biseda me me humorin popullor fteriot. Di  e mban mend shumë bejte e vjersha popullore të Fterrës të viteve të shkuara. I tregon ato me kënaqësi e humor. Ne e dëgjojmë me interes.

            Për katër vëllezërit Dushaj, mund të thuhet shumë e më shumë. Por ne shkruam nga pak për secilin, duke i bashkuar në një shkrim, se të katër u shquan tërë jetën për trimëri në luftë e për trimëri civile në jetë, Trimëria e tyre e ka burimin dhe ne traditën e dushajve, por edhe te qumështi që u dha Nënë Zenepja, e cila priti e përcolli në shtëpinë e saj, si bazë e parë e luftës, dhjetra partizanë. Për Xhanen e mirë, motrën e Turhanit e të Fuatit, gruan e Mehmetit, ndofta do shkruar më vete.

            Për Dushaj e Mataj shkruan gjaku e djersa që derdhën në luftë e në punë për vite me radhë. Unë shkrova vetëm pak.

                                                                                                            Dilaver SHKURTI

Nr.20 – qershor, 2000