Ishte viti 1922. Bullë Gjulzaja lindi fëmijën e parë, Limen. Dhe po bullë Gjulzaja e mëkoi me qumështin e gjirit të saj, duke e rritur dhe edukuar me ndjenjën e krenarisë dhe me virtytin e ndershmërisë njerëzore. Në karakterin e Limes gjeti shtrat ideali i Hiqmetit. Dhe kështu, karakteri dhe ideali tek Limja u bënë një.  Njëherazi, Hiqmeti tek Limja gjeti shpirtin e tij, gjeti bukurinë shpirtërore dhe bukurinë fizike, gjeti atë që donte. Prandaj dhe, të dy bashkë, u bënë një çift, u bënë një familje e bukur. Hiqmeti mbeti në histori, edhe si mësues, edhe si dëshmor i Luftës së dytë Botërore, ashtu siç mbeti në historinë e Fterrës dhe të fterjotëve Limja, si simbol  i  karakterit, si simbol i  besnikërisë.

            Mund të jetë rast i rrallë, që mbeten symbol, edhe si çift, edhe secili më vete; edhe sa qenë gjallë, edhe pas vdekjes. Të paktën për Fterrën, mbeten një çift i gjetur, ku u bashkuan të dy llojet e bukurisë: bukuria shpirtërore dhe bukuria trupore. Siç duket, Zoti i gatoi për t’ia lënë Fterrës dhe fterjotëve një model  të veçantë.

*     *     *

Kur Hiqmeti doli partizan me moton:”po lufto, të jeshë i lirë”, në shpirt ndjente  gëzim, se pas disa muajsh do të bëhej baba. Por edhe një merak e kishte, se lufta ishte luftë…Atëherë Limja ishte rreth 3 muaj shtatzanë. Hiqmeti ia kishte thënë këtë sihariq Nënës Zenepes. Por dhe Limja ia kishte thënë Nënë Gjulzasë. Ndaj Bullë Gjulzaja,  e vajtoi me ligje Hiqmetin: “Ti e le Limen me barrë, Hiqmet a e zeza,/ por s’arrite për ta parë, Hiqmet a e zeza…”

            E ndërsa  Gjulzaja  vajtonte kështu Hiqmetin, zakoni e donte që të bijës, Limes, Dushajt t’i thoshnin: Po të duash, ktheu në korkutaj. Mirpo Limja u përgjigj me vendosmëri: Jo dhe jo! Hiqmeti më ka lënë me një të Dushaj në bark. Ateherë, ia ktheu Mehmeti,- Ti, këtu e tutje, do të jeshë motra jonë.

            Ishin vite lufte. Ishte operacioni i dimrit 1943-44. Ishte 27 janar1944. Limja ishte në muajin e 9-të. Tashme kishte vajtur për të lindur atje ku i kishte rënë koka. Por atë ditë ne Fterrë erdhën gjermano-ballistët.

- Ti Lime, sonte,- i tha e jëma, Gjulzaja,- do të zbresësh në Lonaj, se këtu buzë xhades, ku është shtëpia jone, ka rrezik të na vijnë ballistët.

Dhe Limja atë natë zbriti në një konak në Lonaj. Këtu e zunë dhimbjet e lindjes.Dhe këtu lindi biri i Hiqmetit, djali i dushajve, që i vunë dhe emrin: Dusho. Në mëngjez, kur ra dielli, me djalin në duar u kthye në shtëpi. Mirpo, këtu, paskej ardhur, vetë Idriz Jazua, i njohur si eksponent i Ballit. Idrizi, duke pirë kafen e zakonit, dëgjoi të qarat e një bebeje nga dhoma tjetër.

      - Po ky, mos është këlyshi i Atij… ?

- Është djalë,-ia priti e zonja e shtëpisë duke ngritur tonin e zërit, si për t’i thënë se nuk ishte ashtu si tha z.Idriz.

Atëhere, Idrizi, si për të korigjuar fajin, nxorri nga xhepi nje monedhë dhe daroviti, duke e vënë në filxhanin e kafesë, siç e donte zakoni.

Ndërkaq, Limja që kishte dëgjuar këtë bisedë, hyri në dhomë. Dhe, pa i thënë asnjë fjalë, mori  monedhën nga tabakaja e filxhanit dhe ia vërviti përpara syve ne vatrën e zjarrit, duke i thënë: Djali i Hiqmetit, nuk  pranon monedha nga një këlysh i pushtuesve!.

Dhe pas këtij çasti, me djalin në gji, u ngrit e iku për tek Nënë Hadilekua. Por  edhe këtu nuk mundi të qendroje, se ishin kohë të vështira. Kohë lufte. Atëhere, Limja, me foshnjën në dorë, mori rrugën për të dalë jashte fshatit. Dhe shkoi në Gjishtire, tek hauri ku banonte familja e Himet Maçit

- Bujrum !,- i tha xha Himeti. Dhe menjëhërë i foli gruas: Ngreu grua, se ka ardhë Limja e Hiqmetit. Dhe, bullë Hasifeja, që ishte lehonë për vetë, me fëmijën e saj, Harunin, u çua dhe e uli Limen, në dyshekun e saj, duke i uruar:  i hairit dhe të të rrojë djali i Hiqmetit! Këtu, Limja ndënji disa ditë, deri sa me gjithë fshatin, kur erdhi gjermani, u ngjitën sipër në mal.

*     *     *

            Limen, viti 1945 e gjeti në Tiranë. Jeta e detyroi të fillonte punë në Pastiçerinë që kishte atëherë Tirana. Duart e saj hollonin 20 petë njëherazi. Ishte profesioni që i kishte dhënë Nënë Gjulzaja në Fterrë. Fterra ishte e permendur për gatimin e samësave (bakllavës). Punën e fillonte që në orën 04 të mëngjezit. Dhe merrtë rrogë mujore 4500 lekë të asaj kohe. Punonte mes arrëve të qëruara, por nuk solli, qofte dhë një herë, asnjë thelb arre në shtëpi,- tregon, me lot në sy, i biri, Dushua. Me këtë pastërti punoi Limja vite të tëra në punishten e ëmbëlsirave në Tiranë. E po kështu punoi dhe në Piterinë e Vlorës, në vitet 1967-77, kur shkoi pas djalit, që iu emërua prokuror në këtë rreth.  

Kur Limja ishte kryetare e komisionit të strehimit në lagje në Tiranë, djalin e kishte të vogël dhe nuk bëri përpjekje, se kishte të tjerë më keq. Por vitet kaluan. Dushua tashmë, ishte student në vitin e trete juridik. Ndaj tani Limja kërkonte shtëpi, se nuk mund të jetonte më në një dhomë 3/3 tek kunati i saj.  Por ai, i strehimit në Tiranë, jo vetëm nuk i zgjidhi problemin, por e priti dhe keq. Atëhere Limja  i bëri dy gisht letër Haki Toskës, në udhëheqjen e lartë të shtetit. Dhe Hakiu, që e kishte njohur vetë Hiqmetin, dha urdhër që Limja të merrte shtëpi për 24 orë.

      Ishin vitet 1956-57. I duhej të vazhdonte shkollën 7-vjeçare. U rregjistrua në “Kongresi i Përmetit”, se në ketë shkollë kishte dhe djalin, Dushon e vetëm, dritën e syrit. Djali i saj, Dushua, shkonte në mësim para dite, Nëna e tij, Limja, mbasdite. Njeherësh, nënë e bir, në të njëjtin vit, mbaruan 7 vjeçaren. Nëna gëzonte për djalin, djali gëzonte për Nënën. Rrallë kërkonte ndonjë ndihmë, se  kishte sedër. Ndihmomë për hartimin,- i tha njëhërë Muzos. Dhe kur Muzua u ul t’ia shkruante, Limja i tha: unë nuk dua të më bësh ti hartimin, por dua vetëm të më ndihmosh. Ndryshe…

  Limja, kjo grua pa llafe, gjithë jetën e saj, diti të nderojë e respektojë kunetërit: Mehmetin, Bilalin e Lutfiun, dhe kunatat: Xhanen, Lemanen-motër e Anijen, dhe tërë dushajt. Donte si motër Adelinën e Muzos. Donte si bijë të saj, Letën, nusen e djalit, e cila I shërbeu si të ishte nëna e saj,Zalika. Kështu deshi tërë Fterrën, duke i bërë nder e respekt Hiqmetit, edhe pas rënies së tij, më 30 gusht 1943 në Libohovë, e gjer 10 korrik 1988, kur Limja ndërroi jetë. Prandaj, të gjithë fterjotët, Limen e paten, edhe Lime, por edhe në vend të Hiqmetit.   

            Me nder e dinjitet një jetë të tërë. Kështu e ka njohur fshat e fqinjë. Madje shëmbullin e Limes e ka njohur dhe Kurveleshi, dhe Saranda, dhe Vlora, dhe Tirana.,dhe…sa e sa te tjerë. Eshtë njohur si grua simbol, si një grua që diti të mbajë besën e gruas labe, që diti të jetojë me kujtimin e atij që dashuroi që në rinine e herëshme te saj, duke ruajtur të pastër veten dhe idealin e Hiqmetit, duke u kthyer në vlerë për çdo fterjot, për çdo njeri.

                                                                                             Guro  ZENELI

Nr. 33 – prill 2003